Leesverslag
algemeen
Door
Rutger Wilschut, klas 5A
1.
Algemene informatie:
A.
Titel: Hersenschimmen
Auteur: J. Bernlef (Hendrik Jan Marsman)
Uitgeverij: Querido (eerste druk 1984)
Aantal bladzijden: 160
B.
Het genre is roman, psychologisch verhaal.
C. De
72 jaar oude Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de
oostkust van de Verenigde Staten. Ze komen oorspronkelijk uit Nederland maar in
de jaren vijftig zijn ze naar Amerika geëmigreerd. Ze hebben twee kinderen,
Kitty en Fred, maar die zijn teruggegaan naar Nederland. Tot zijn pensioen
werkte Maarten als notulist bij de IMCO (Intergovernmental Maritime
Consultative Organization), een visserijorganisatie. Elke doordeweekse dag
staat Maarten voor het raam om de schoolbus met kinderen te zien stoppen. Ook
vandaag weer. Maar nu komen de kinderen niet. Vera herinnert hem eraan dat het
zondag is en dat er dus ook geen schoolbus komt. Het blijkt dat hij een beetje
verstrooid begint te worden. Hij had ’s ochtends zijn koffie koud laten worden
en Vera had hem al twee keer gevraagd om hout uit de schuur te halen, wat hij
nog steeds niet gedaan had. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Hij
geeft de schuld aan de lange winter en de sneeuw. Hij wil niet accepteren dat
het aan hemzelf ligt. Ook merkt Maarten dat hij steeds vaker dingen zegt die
hij vroeger alleen op zijn werk zei. “Ik moet even naar het toilet,” in plaats
van “naar de wc.” Hij moet steeds vaker aan het verleden denken. Aan zijn werk,
aan de Tweede Wereldoorlog, of aan zijn kindertijd. Soms, als hij in gedachten
verzonken is, doet hij hetzelfde als waar aan hij denkt. Bijvoorbeeld als hij
eraan denkt dat hij van de juffrouw een potlodendoos moest halen, gaat hij er
een zoeken in het washok, op de bovenste plank. Totdat Vera aan hem vraagt wat
hij aan het doen is. Dan beseft hij waar hij eigenlijk mee bezig is. Dit
soort gebeurtenissen stapelt zich op. Hij verdwaalt tijdens een wandeling met
de hond, Robert, of hij wilt naar een IMCO-vergadering gaan, terwijl hij allang
gepensioneerd is. Vera is ongerust en besluit naar de dokter te gaan, dokter
Eardly. Hij raadt haar aan oude foto’s met hem te bekijken. Maarten weet veel
foto’s van het verleden wel te plaatsen, maar foto’s van dingen die kort
geleden gebeurd zijn weet hij zich niet meer te herinneren. Als hij daar later
achterkomt spijt hem dat erg. Ook begint Maarten moeite te krijgen met het
Engels. Soms moet hij de zinnen eerst vanuit het Nederlands naar het Engels
vertalen. Zijn toestand wordt steeds erger. Hij begint bijvoorbeeld Vera te
verwarren met zijn moeder. Ook denkt hij dat hij in het huis van zijn
grootouders woont. Een keer als Vera weg is slaat Maarten een ruit in om
Robert binnen te laten. Ook laat hij het gas aanstaan. Als dokter Eardly
langskomt ziet hij hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling.
Hij praat met de dokter volgens een vergaderstrategie, van zijn ex-collega Karl
Simic. De dokter wilt hem een kalmerende injectie geven maar Maarten slaat de
spuit uit zijn handen. Omdat de situatie gevaarlijk wordt krijgt Vera via
dokter Eardly een gezinshulp, Phil Taylor. Maarten verwart haar vaak met zijn
vroegere pianolerares Greet of met zijn dochter Kitty. Wanneer hij 's
nachts door het huis gaat dwalen, binden Vera en Phil hem aan zijn bed vast. ’s
Ochtends wordt Maarten wakker en merkt hij dat hij in zijn bed heeft gepoept.
Vera en Phil doen hem in bad en daar krijgt hij een erectie. Eerst doet hij er
heel gewoon over maar als hij hem vastpakt beseft hij vol schaamte dat hij van
hem is. Op een ochtend steekt hij de open haard aan. En verbrandt hij de foto’s
waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden
hem vast op een stoel. Ook hen herkent hij niet meer. Hij wordt naar een
inrichting gebracht. Maarten krijgt nog maar kleine dingen door van zijn
omgeving. Soms heeft hij nog heldere gedachten waarbij de taal een belangrijke
rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling van vrouw, van wie hij niet
weet dat ze Vera is: Ze vertelt hem dat de lente op het punt staat om te
beginnen.
2.
Verwachtingen:
Mijn verwachtingen bij dit boek waren dat het
een dramaverhaal over dementie was, en gedeeltelijk was dat ook zo. Ik heb dit
boek aangeraden gekregen door een neef van mij, die wel verwachtte dat het mij
zou interesseren. Vooral omdat mijn oma aan vasculaire dementie begint te
lijden vanwege haar leeftijd leek het mij een interessant boek om te lezen.
Vooral omdat dementie iets is waar je steeds vaker mee te maken zult krijgen
naarmate je ouder wordt, je grootouders zullen er misschien aan gaan lijden, oudtantes
en oudooms, en uiteindelijk misschien je eigen ouders. Er is mij gezegd dat het
een boek is die je blijft lezen, wat ik ook erg belangrijk vind met een boek.
3.
Thema en motieven:
Het hoofdthema is natuurlijk dementie, wat
ook de motieven vormgeeft. Een belangrijk motief is de baan van de
hoofdpersoon, namelijk notulist bij het IMCO (Intergovernmental Maritime
Consultative Organisation). Terwijl hij aan het dementeren is, heeft hij steeds
het idee dat hij naar vergaderingen moet voor zijn werk om te notuleren. Verder
is er ook het kenmerkende geval dat de hoofdpersoon niet van de winter houdt,
omdat dan alles op elkaar gaat lijken (door de sneeuw) en dat dingen lastiger
uit elkaar zijn te houden. Een beetje vervelend thema op aanvulling op het hoofdthema
is de titel, zijn dementerende momenten wisselen af met zin heldere momenten en
hij komt er met zijn heldere momenten achter wat hij nou eigenlijk aan het doen
is, wat mij heel erg vervelend lijkt.
4.
Beoordeling:
Schrijfstijl:
Het verhaal is in de ik-vorm geschreven, en
de hoofdpersoon Maarten Klein is aan het woord. Je merkt aan de manier van
praten dat hij steeds verder aan het dementeren is.
Dit valt te merken aan zijn manier van denken en praten, hij vergeet steeds vaker dingen en kan vaak moeilijk uit zijn woorden komen.
Dit valt te merken aan zijn manier van denken en praten, hij vergeet steeds vaker dingen en kan vaak moeilijk uit zijn woorden komen.
Citaat:
‘Weer een andere kamer. Hoeveel kamers zijn
er wel niet om mij heen? Ik word gekanteld. Ze binden me vast. Ongetwijfeld uit
voorzorg. Alles is hier in beweging. Het lijkt wel een schip.’
Ik heb dit citaat gekozen omdat ik het
kenmerkend vond voor dementie, hij heeft niet echt goed in de gaten wat er om
hem heen gebeurd en is erg warrig.
Tijd:
Het chronologische verhaal begint op een
winterse morgen en eindigt de week erna op een zaterdagmiddag. Door de vele
flashbacks in het verhaal is de vertelde tijd eigenlijk 65 jaar, maar in feite,
gezien het chronologische verhaal, beslaat de vertelde tijd ongeveer een week.
Personages:
Maarten Klein: de hoofdpersoon, door wiens
ogen je het verhaal leest. Hij is een dementerende man die soms het idee heeft
dat hij nog in de oorlog leeft, ten andere tijden dat hij nog werkt als
notulist. Door zijn dementie begint hij steeds meer dingen te vergeten en gaat
zijn geestelijke gezondheid snel achteruit.
Vera Klein: Een bijfiguur in het verhaal, de
vrouw van Maarten klein. Relatief krijg je maar weinig over haar te weten. Ze
werkte vroeger als vrijwilligster in een bibliotheek. Wat mooi is aan Vera, is
dat ze met de dementie van haar man erg lief en zorgzaam wordt voor haar man.
Ze neemt de zware beslissing om uiteindelijk haar man in een kliniek op te
laten nemen.
Kitty en Fred Klein: De kinderen van
Maarten en Vera Klein.
Robert: De hond van Maarten en Vera
Klein.
Dr. Eardly: De huisarts van Maarten.
Dr. Eardly: De huisarts van Maarten.
Bronnen:
Hersenschimmen van J.Bernlef. (eerste druk
1984)
