maandag 14 januari 2013

Leesverslag Algemeen 'Hersenschimmen' - Rutger Wilschut klas 5A




Leesverslag algemeen
Door Rutger Wilschut, klas 5A
1. Algemene informatie:
A. Titel:  Hersenschimmen

Auteur: J. Bernlef (Hendrik Jan Marsman)

Uitgeverij: Querido (eerste druk 1984)

 Aantal bladzijden: 160

B. Het genre is roman, psychologisch verhaal.

C. De 72 jaar oude Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten. Ze komen oorspronkelijk uit Nederland maar in de jaren vijftig zijn ze naar Amerika geëmigreerd. Ze hebben twee kinderen, Kitty en Fred, maar die zijn teruggegaan naar Nederland. Tot zijn pensioen werkte Maarten als notulist bij de IMCO (Intergovernmental Maritime Consultative Organization), een visserijorganisatie. Elke doordeweekse dag staat Maarten voor het raam om de schoolbus met kinderen te zien stoppen. Ook vandaag weer. Maar nu komen de kinderen niet. Vera herinnert hem eraan dat het zondag is en dat er dus ook geen schoolbus komt. Het blijkt dat hij een beetje verstrooid begint te worden. Hij had ’s ochtends zijn koffie koud laten worden en Vera had hem al twee keer gevraagd om hout uit de schuur te halen, wat hij nog steeds niet gedaan had. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Hij geeft de schuld aan de lange winter en de sneeuw. Hij wil niet accepteren dat het aan hemzelf ligt. Ook merkt Maarten dat hij steeds vaker dingen zegt die hij vroeger alleen op zijn werk zei. “Ik moet even naar het toilet,” in plaats van “naar de wc.” Hij moet steeds vaker aan het verleden denken. Aan zijn werk, aan de Tweede Wereldoorlog, of aan zijn kindertijd. Soms, als hij in gedachten verzonken is, doet hij hetzelfde als waar aan hij denkt. Bijvoorbeeld als hij eraan denkt dat hij van de juffrouw een potlodendoos moest halen, gaat hij er een zoeken in het washok, op de bovenste plank. Totdat Vera aan hem vraagt wat hij aan het doen is. Dan beseft hij waar hij eigenlijk mee bezig is. Dit soort gebeurtenissen stapelt zich op. Hij verdwaalt tijdens een wandeling met de hond, Robert, of hij wilt naar een IMCO-vergadering gaan, terwijl hij allang gepensioneerd is. Vera is ongerust en besluit naar de dokter te gaan, dokter Eardly. Hij raadt haar aan oude foto’s met hem te bekijken. Maarten weet veel foto’s van het verleden wel te plaatsen, maar foto’s van dingen die kort geleden gebeurd zijn weet hij zich niet meer te herinneren. Als hij daar later achterkomt spijt hem dat erg. Ook begint Maarten moeite te krijgen met het Engels. Soms moet hij de zinnen eerst vanuit het Nederlands naar het Engels vertalen. Zijn toestand wordt steeds erger. Hij begint bijvoorbeeld Vera te verwarren met zijn moeder. Ook denkt hij dat hij in het huis van zijn grootouders woont. Een keer als Vera weg is slaat Maarten een ruit in om Robert binnen te laten. Ook laat hij het gas aanstaan. Als dokter Eardly langskomt ziet hij hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij praat met de dokter volgens een vergaderstrategie, van zijn ex-collega Karl Simic. De dokter wilt hem een kalmerende injectie geven maar Maarten slaat de spuit uit zijn handen. Omdat de situatie gevaarlijk wordt krijgt Vera via dokter Eardly een gezinshulp, Phil Taylor. Maarten verwart haar vaak met zijn vroegere pianolerares Greet of met zijn dochter Kitty. Wanneer hij 's nachts door het huis gaat dwalen, binden Vera en Phil hem aan zijn bed vast. ’s Ochtends wordt Maarten wakker en merkt hij dat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil doen hem in bad en daar krijgt hij een erectie. Eerst doet hij er heel gewoon over maar als hij hem vastpakt beseft hij vol schaamte dat hij van hem is. Op een ochtend steekt hij de open haard aan. En verbrandt hij de foto’s waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem vast op een stoel. Ook hen herkent hij niet meer. Hij wordt naar een inrichting gebracht. Maarten krijgt nog maar kleine dingen door van zijn omgeving. Soms heeft hij nog heldere gedachten waarbij de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling van vrouw, van wie hij niet weet dat ze Vera is: Ze vertelt hem dat de lente op het punt staat om te beginnen.

2. Verwachtingen:
Mijn verwachtingen bij dit boek waren dat het een dramaverhaal over dementie was, en gedeeltelijk was dat ook zo. Ik heb dit boek aangeraden gekregen door een neef van mij, die wel verwachtte dat het mij zou interesseren. Vooral omdat mijn oma aan vasculaire dementie begint te lijden vanwege haar leeftijd leek het mij een interessant boek om te lezen. Vooral omdat dementie iets is waar je steeds vaker mee te maken zult krijgen naarmate je ouder wordt, je grootouders zullen er misschien aan gaan lijden, oudtantes en oudooms, en uiteindelijk misschien je eigen ouders. Er is mij gezegd dat het een boek is die je blijft lezen, wat ik ook erg belangrijk vind met een boek.

3. Thema en motieven:
Het hoofdthema is natuurlijk dementie, wat ook de motieven vormgeeft. Een belangrijk motief is de baan van de hoofdpersoon, namelijk notulist bij het IMCO (Intergovernmental Maritime Consultative Organisation). Terwijl hij aan het dementeren is, heeft hij steeds het idee dat hij naar vergaderingen moet voor zijn werk om te notuleren. Verder is er ook het kenmerkende geval dat de hoofdpersoon niet van de winter houdt, omdat dan alles op elkaar gaat lijken (door de sneeuw) en dat dingen lastiger uit elkaar zijn te houden. Een beetje vervelend thema op aanvulling op het hoofdthema is de titel, zijn dementerende momenten wisselen af met zin heldere momenten en hij komt er met zijn heldere momenten achter wat hij nou eigenlijk aan het doen is, wat mij heel erg vervelend lijkt.

4. Beoordeling:
Schrijfstijl:

Het verhaal is in de ik-vorm geschreven, en de hoofdpersoon Maarten Klein is aan het woord. Je merkt aan de manier van praten dat hij steeds verder aan het dementeren is.
Dit valt te merken aan zijn manier van denken en praten, hij vergeet steeds vaker dingen en kan vaak moeilijk uit zijn woorden komen.

Citaat:
‘Weer een andere kamer. Hoeveel kamers zijn er wel niet om mij heen? Ik word gekanteld. Ze binden me vast. Ongetwijfeld uit voorzorg. Alles is hier in beweging. Het lijkt wel een schip.’
Ik heb dit citaat gekozen omdat ik het kenmerkend vond voor dementie, hij heeft niet echt goed in de gaten wat er om hem heen gebeurd en is erg warrig.

Tijd:
Het chronologische verhaal begint op een winterse morgen en eindigt de week erna op een zaterdagmiddag. Door de vele flashbacks in het verhaal is de vertelde tijd eigenlijk 65 jaar, maar in feite, gezien het chronologische verhaal, beslaat de vertelde tijd ongeveer een week.

Personages:
Maarten Klein: de hoofdpersoon, door wiens ogen je het verhaal leest. Hij is een dementerende man die soms het idee heeft dat hij nog in de oorlog leeft, ten andere tijden dat hij nog werkt als notulist. Door zijn dementie begint hij steeds meer dingen te vergeten en gaat zijn geestelijke gezondheid snel achteruit.
Vera Klein: Een bijfiguur in het verhaal, de vrouw van Maarten klein. Relatief krijg je maar weinig over haar te weten. Ze werkte vroeger als vrijwilligster in een bibliotheek. Wat mooi is aan Vera, is dat ze met de dementie van haar man erg lief en zorgzaam wordt voor haar man. Ze neemt de zware beslissing om uiteindelijk haar man in een kliniek op te laten nemen.


Kitty en Fred Klein: De kinderen van Maarten en Vera Klein.

Robert: De hond van Maarten en Vera Klein.

Dr. Eardly: De huisarts van Maarten.

Bronnen:
Hersenschimmen van J.Bernlef. (eerste druk 1984)